degrowth

Stel, een beweging van gedreven studenten slaagt er in om de helft van de westerse bevolking te overtuigen van de dringendheid van doortastende klimaatmaatregelen. Een collectief van moedige politici besluit mee op de kar te springen. Mensen springen massaal op de fiets. De verkoop van auto's dreigt te kelderen en de omzet van de luchtvaart zakt zienderogen. Wat krijg je dan? Recessie. Paniek. Voor je het weet investeert de regering belastingsgeld aan promotiefilmpjes voor de luchtvaart. Zolang het systeem niet verandert brengt het weinig zodan aan de dijk als we met z'n allen elektrisch gaan rijden of zelfs de wagen voor de fiets laten staan. Iedere maatregel die echt succesvol is in het verminderen van onze impact op klimaat en milieu zou de omzet zo verminderen dat we in een zogenaamde resessie terechtkomen. We kunnen natuurlijk proberen al die vervuilende industrie te vervangen door eentje zonder die impact, zodat de economie toch zeker kan blijven groeien. Dat heet dan 'Ontkoppelen'. Los van de heel terechte vraag of dat uberhaupt mogelijk is, kan je je afvragen waarom we ons zo in bochten zouden wringen om toch absoluut die groei te vrijwaren. Is ze noodzakelijk voor ons geluk? Ons welzijn? De wereldvrede? Ja, ze brengt ons almaar meer, maar de kostprijs wordt stilaan ondraaglijk. Hebben we niet net een systeem nodig dat ons helpt om het met wat minder te doen? En in elk geval wat beter verdeeld?

De wereld heeft duidelijk nood aan een systeem dat niet afhankelijk is van groei. Met onze legendarische menselijke vindingrijkheid moeten we toch een alternatief kunnen bedenken? Waarom is het groeiverhaal zo hardnekkig?

Die laatste vraag is niet zo moeilijk te beantwoorden. Kapitalisme staat voor opstapeling van kapitaal. Wat ergens opstapelt moet elders verdwijnen. De prijs die je betaalt voor de opstapeling van kapitaal wordt 'ge-externaliseerd'. Verstopt. Weggemoffeld. Buiten de boekhouding gehouden. Dat gebeurde bijvoorbeeld met het werk van slaven, het wegroven van grondstoffen uit kolonieën, het storten van afval in Indië, het achterlaten van kernafval voor de volgende generaties, het uitstellen van klimaatmaatregelen omdat eerst enkel arme landen er last van hebben, de vijfde uitstervingsgolf onder het plantaardig en dierlijk leven op aarde of het opgebruiken van honderd duizenden jaren zonne-energie opgeslagen in fossiele planten onder de vorm van aardolie. Met andere woorden, kapitalisme vergroot de kloof tussen diegenen die alles hebben en diegene die niets hebben. Diegene die alles hebben, hebben dan ook nog eens de ecnomische, politieke en militaire macht om hun priveleges af te dwingen. Om dat systeem te veranderen zullen we dus overtuigend uit de hoek moeten komen en ons niet snel laten afschepen.

Die eerste vraag dan. Is er een alternatief? Degrowth lijkt het meest uitgewerkte alternatief op dit moment. Het slechte nieuws is dat er geen gemakkelijke oplossing bestaat. Binnen het kapitalisme beslist de markt. Wat het meest opbrengt met de minste kost wint de race. Als je dat principe afschaft, waarop baseer je dan je keuzes? Binnen het communisme van Mao kiest de staat. Bij degrowht zijn dat de mensen. Directe democratie. Volksbevragingen. Begin er maar aan. Hoeveel moet honing kosten? In het noorden, waar de bijen lange winters moeten overleven, een hoop meer dan in het zuiden. Hoeveel werk steek je in een pot honing, in vergelijking met een brood? Tellen we de ecologische impact mee? Bijen zijn goeie bestuivers maar ook concurrenten voor hun wilde soortgenoten. En hoeveel kost het graan voor je brood als je de stookolie voor het ploegen en bemesten van de velden in de grond wil laten zitten?

Onbegonnen werk? In de huidige grote en complexe wereld zeker. Maar niets belet ons om die wereld weer wat kleiner te maken. In plaats van te besluiten dat het niet haalbaar is dat de werknemers hun eigen bedrijf besturen omdat het te groot en te ingewikkels is, kan je ook afspreken dat bedrijven niet groter mogen zijn dan dat ze door hun eigen werknemers kunnen bestuurd worden. In plaats van te paniekeren omdat er niet genoeg tijd is om alles te overleggen kan je de vertraging ook omarmen. Minder stress. Minder vervuiling. Meer verbondenheid. Eventjes alleen de essentie. Zoals tijdens covid, maar dan zonder de sociale isolatie. Eerst wat bijbenen, terug leren samenwerken en overleggen, elkaar leren vertrouwen, nieuwe systemen uitwerken. En dan stapje voor stapje weer vooruit. In een richting die we ons nu nog niet kunnen voorstellen, maar in elk geval een avontuur dat we zelf in handen hebben.

Onder het kapitalisme werden gemeenschappelijke, natuurlijke bestaansmiddelen één voor één omgezet in handelswaar. Natuurlijke bronnen zoals hergroeibare bossen, waterkracht, drinkwater en vruchtbare grond konden, als we er samen zorg voor droegen en hun grenzen respecteerden, overvloedig in onze basisbehoeften voorzien. Nu moeten we werken en kopen om te overleven. Niet in het systeem meestappen is geen optie, want we zijn niet meer in staat voor ons zelf te zorgen. Via vakbonden hebben we menselijke omstandigheden afgedwongen, maar zouden we daarin ook succesvol geweest zijn als de fossiele brandstoffen niet net hun opwachting hadden bemaakt? De werkgevers konden het zich permiteren de werknemers een beetje in de overvloed te laten delen, terwijl ze zelf bleven groeien. Tot op vandaag is verminderen of verkleinen van de kloof nooit aan de orde geweest.

Nu hebben we de meeste elementen van een degrowth oplossing verzameld. Kleinschalig samenwerken om de natuurlijke basisvoorzieningen zo te beheren dat ze ons overvloed bieden. Naast zelfbeschikking geeft ons dat ook meer voldoening. Om onder het kapitalisme de productie te optimaliseren werd het proces in stukken opgedeeld. Iedereen draagt een klein steentje bij. Vele arbeiders missen het plezier van iets te produceren of het contact met de klant. Iets maken omdat iemand er naar vraagt en je werk waardeert is aangenamer dan onder stress voldoende te produceren voor een kleine winstmarge op een product dat enkel verkocht raakt dankzij een marketingcampagne. We brengen het grootste deel van ons leven op de werkvloer door; waarom niet de plezier- en zinvolheidsmarge boven de winstmarge stellen en de economische leefbaarheid zien in functie van die meerwaarde.

Hoe moeten we volgens de Degrowth beweging dit utopia bereiken? Via een combinatie van acties:

Boskanter en Degrowth

Wij hebben alvast geen zin om heel hard te sjouwen met druppels op een hete plaat. We willen wel ons best doen om extra schade te voorkomen, maar onze tijd niet verspillen aan tegen de stroom in zwemmen zonder op z'n minst te proberen de richting van die stroom mee te veranderen. Dus als vrijwilligers hier leren om kruiden te verzamelen om thee te maken of houten lepels te snijden is dat niet omdat ze dan minder koffie zouden drinken of minder metaal ontginnen. Hopelijk helpt het hen om zich miner afhankelijk te voelen van het systeem, zodat ze er tegen in durven gaan. Hopelijk helpt het hen om zich een oplossing te kunnen voorstellen en daaruit hoop te putten.